Jak wygląda praca Koordynatorki dostępności w teatrze?

[AK] Jaki był twój początek na stanowisku Koordynatorki do spraw dostępności

[DF] W 2018 roku Teatr Słowackiego w Krakowie powołał mnie na stanowisko Koordynatorki ds. dostępności. Wówczas była to pierwsza instytucja teatralna w Małopolsce, która miała etatowego koordynatora. Zazwyczaj były to osoby które pełniły tę funkcję, jednocześnie robiąc inne rzeczy. To było bardzo prekursorskie. Kilka lat temu samo stanowisko dopiero się kształtowało i jeszcze do końca nikt nie wiedział czym dokładnie powinnam się zajmować. 

Od strony prawnej - wszystkie instytucje kultury powinny dążyć do dostępności dla osób z niepełnosprawnościami. Każda ma obowiązek dostosować tak przestrzeń komunikacyjną/informacyjną/ architektoniczną, aby osoby z różnymi potrzebami miały dostęp niezależnie od ich ograniczeń.

Kiedy robiliśmy spektakl dwujęzyczny (język polski foniczny i język migowy) współpracowaliśmy z Royal Conservatoire of Scotland. Przedstawiciele RCS przyjechali do Polski i prowadzili u nas w teatrze warsztaty o tym jak powinien wyglądać spektakl dwujęzyczny. Ja sama wcześniej stworzyłam spektakl “Wojna w niebie” i “Siostrzeństwo” w którym grali niesłyszący i niedosłyszący aktorzy. Na bazie tych wszystkich doświadczeń stworzyliśmy spektakl “Romeo i Julia”. To był spektakl już stricte dwujęzyczny z napisami polskimi i angielskimi. W grudniu realizowany będzie dodatkowo z audiodeskrypcją, co pozwoli na poszerzenie grupy odbiorców o osoby z niepełnosprawnością wzroku. Dodatkowo przed spektaklem będę prowadzić warsztaty dla osób z niepełnosprawnością wzroku o języku migowym robiąć wstep do kultury Głuchych i audiodeskrypcję języka migowego, po to aby mogli lepiej odebrać spektakl.

Mieliśmy też warsztaty filmowe dla g/Głuchych i słyszących, a także warsztaty choreograficzne, taneczne dla osób z niepełnosprawnością wzroku. Niedawno odbyły się również warsztaty dla osób z zespołem Downa “Droga aktora na scenę”, podczas której przechodziliśmy ścieżkę aktora od pierwszej próby stolikowej do momentu spotkania się z widzem na scenie. Uczestnicy mieli możliwość przejścia przez wszystkie przestrzenie teatru oraz etapy powstawania spektaklu.

[AK] Jaki był pierwszy projekt przeprowadzony w ramach projektu - Kultura Dostępna?

[DF] Pierwszy, który zrealizowałam w teatrze, to warsztat wokół spektaklu “Kwiatu paproci”. Aktorzy po spektaklu spotkali się z dziećmi z różnymi  niepełnosprawnościami, które obejrzały spektakl. Były osoby z niepełnosprawnością słuchu i wzroku. Widzowie mogli porozmawiać, dotknąć kostiumów i zadać aktorom pytania. Takie żywe spotkania z aktorami są bardzo cenne.

[AK] Jaka jest reakcja odbiorców?

[DF] Na pewno od tych kilku lat odbiorcy z niepełnosprawnościami uczą się korzystać z dostępnej kultury. Przyzwyczajają się do tego, że są wydarzenia, że mogą na nie przyjść. Ta dostępność jest na wielu poziomach. Pojawiają się reakcje, że coś mogłoby być inaczej - czasem czegoś mniej, czasem więcej. Większość głosów jest pozytywna. Widzowie doceniają, że dostępność odbywa się w różnych przestrzeniach artystycznych, zarówno w warsztatowych, edukacyjnych, komunikacyjnych, jak i samego dostępu do spektakli. Staram się, na ile to jest możliwe, podchodzić do tego kompleksowo.

[AK] Co cię motywuje do pracy w tak niszowym temacie?

[DF] Czuję w tym misję. Uważam, że to jest coś ważnego i potrzebnego. Motywuje mnie sprawczość i to chyba jest moja największa motywacja. Jeśli osoba niewidoma, która dzięki mojej pracy mówi, że pierwszy raz jest w teatrze i że przeżyła coś, czego już dawno nie czuła, to to wywołuje we mnie siłe do kolejnego działania. Ponadto sama ciągle poznaje nowe przestrzenie związane z dostępnością, poznaję inspirujące osoby, które działają od lat w tym temacie oraz artystów z którymi mogę tworzyć dostępna sztukę.

[AK] Co należy do obowiązków koordynatorki dostępności? Jak na co dzień wygląda Twoja praca? 

[DF] Na pracę koordynatorki dostępności składa się wiele obszarów: komunikacja, architektura, organizacja. Wymyślam wydarzenia, tworzę je i produkuję. Jednocześnie jestem administratorką. Tworzę umowy, układam budżety, piszę i prowadzę projekty. Nawet jeśli to wyczerpująca praca, to na szczęście na końcu papierologii jest spotkanie z drugim człowiekiem. Uczestniczenie w tych dostępnych wydarzeniach i spotykanie się z ludźmi wynagradza godziny pracy organizacyjnej. 

[AK] Nad czym obecnie pracujesz? Powiedz trochę o najnowszym projekcie “Romeo  i Julia”

[DF] Dzięki wsparciu PFRON stworzyliśmy spektakl “Romeo  i Julia”. W ramach  tego projektu udało się też przeprowadzić szkolenia dla aktorów i pracowników.  Wyreżyserowanie spektaku dwujęzycznego (język polski mówiony i migowy) to było coś bardzo ważnego dla mnie.To pierwszy spektakl dwujęzyczny repertuarowy w Polsce.

Jestem z niego ogromnie dumna i szczęśliwa, że coś takiego udało nam się stworzyć. Występują w nim aktorzy słyszący i niesłyszący. Również do spektaklu zaprosiłam innych twórców niesłyszących, to znaczy dramaturga i kostiumografa. Dzięki całemu zaspołowi stworzyliśmy spektakl dwujęzyczny, który miał premierę w czerwcu 2023 roku, a następnie zostalismy zaproszeni na Festiwal Szekspirowski z którego wróciliśmy z głowna nagrodą, czyli ze Złotym Yorickiem. 

[AK] Jak wyglądają proces przygotowania dostępnych spektakli repertuarowych dla osób z niepełnosprawnościami? 

[DF] Zaczyna się od wyboru spektaklu. Określenie czy to w ogóle możliwe. Póżniej określamy dla jakich osób będziemy ten spektakl przygotowywać z dostępem. Następnie zlecamy pracę tłumaczom PJM oraz osobom od audiodeskrypcji. Wysyłamy im scenariusze i nagrania. Gdy to możliwe - przychodzą na spektakl na żywo. Później trwają prace przygotowawcze, czyli przykładowo tłumacze wymyślają znaki migowe, które nie istnieją, a mogą pomagać w zrozumieniu spektaklu (np znak migowy danej postaci). Jeśli chodzi o audiodeskrypcję -  jest ona pisana na podstawie nagrań i scenariusza. Później twórcy przychodzą na próbę i podczas niej testują to co napisali. Po sprawdzeniu i zaakceptowaniu wszystkich treści, twórcy moga realizować audiodeskrpcje na żywo podczas spektaklu. Lektor (zazwyczaj osoba, któa pisała wcześniej AD) siedzi w specjalnym pomieszczeniu, gdzie ma podgląd na scenę. Tam odczytuje na bieżąco przygotowaną audiodeskrypcję. Jeśli chodzi o PJM, to zazwyczaj dwie tłumaczki widoczne są po lewej lub prawej stronie sceny, są oświetlone i podczas spektaklu widoczne dla wszytkich. Dodatkowo nad sceną wyświtlają się napisy w języku polskim, które zostały wcześniej przygotowane przez specjalistę.

[AK] Jakie są twoje plany na przyszłość w kontekście dostępności? 

[DF] Bardzo bym chciała żeby “Romeo i Julia” nie był jedynym spektaklem dwujęzycznym w naszym teatrze. Mam nadzieje na kolejne produkcje dwujęzyczne lub inkluzywne. Moim marzeniem jest też stworzenie teamu dostępnościowego, który będzie składał się z osób z różnymi niepełnosprawnościami. Będziemy mogli stwarzać program artystyczny, który będzie dotykał nowych przestrzeni i tematów, a osoby z konkretnymi niepełnosprawnościami będą go tworzyły razem ze mną. Obecnie jestem w tym po prostu sama. Więc taki jest mój plan na przyszłość. 

Dodatkowo - działamy we wszytskich wcześniej wymienionych obszarach. Na pewno w 2024 roku pojawią się nowe działania edukacyjne dostępne. Będą to powtórki do matury z dostępem dla osób z niepełnosprawnością wzroku i słuchu.

[AK] Dziękuje bardzo za rozmowę.

[DF] Prosze bardzo.